CARNET CATALÀ (15):
JOAN BROSSA's Strijdgedichten

 

Catalonië was altijd al mee met gloednieuwe, hypermoderne en experimentele  artistieke ontwikkelingen, terwijl figuren als Gaudí (architectuur), Tàpies (beeldhouwkunst), Joan Guinjoan (hedendaagse muziek) en Dalí (schilderkunst), aantonen dat Catalanen vaak aan de kop van het peloton rijden of simpelweg als hors catégorie mogen worden bestempeld. Zelfs de censuur van Franco heeft de Catalaanse drang tot vernieuwing niet kunnen afremmen. In de poëzie is dat niet anders, getuige daarvan het werk van een Joan Brossa, wiens honderdste geboortejaar nu volop wordt gevierd.

Joan Brossa (1919-1998) schreef voor het theater, maar staat vooral bekend voor zijn visuele, grafische poëzie, ergens halverwege tussen het gedrukte woord en het beeld. Hij maakte deel uit van een experimentele beweging die kort furore maakte over heel Europa en poëzie ook hertaalde tot pure klank.
In deze bijdrage, houden we ons echter bezig met de ‘gewone’, literaire poëzie van Brossa, met het woord dat moet volstaan als gedrukt woord. Dat woord-an-sich verklankt nog het best het politiek-sociale engagement van de dichter. Hoewel hij zich tot geen enkele partij bekende, wemelt het in zijn poëtisch oeuvre van duidelijke standpunten tegen oorlog (Vietnam), machtsmisbruik censuur, dictatuur (de terechtstelling van Salvador Puig Antich), en repressie (Baskenland). In talloze verzen, neemt hij het op voor vrijheid en voor het recht van de Catalanen om hun eigen weg te bewandelen. Goed dertig van die expliciete gedichten werden door Joan M. Minguet verzameld onder de titel “Poemes de combat” (strijdgedichten), een verwijzing naar een anthologie die Brossa in 1979 zelf samenstelde: “Antología de poemes de revolta, 1943-1978” (Edicions 62, Barcelona). 

 Un home reparteix

 In 1951, wanneer de dictatuur stevig in het zadel zit en Franco op internationale erkenning mag rekenen, publiceert Brossa het zeer eenvoudige, op herhaling gebouwde gedicht “Un home reparteix” (een man deelt uit). In een stadje zoals er in Spanje vele honderden bestaan, durft een man het aan om clandestiene pamfletten uit te delen. De fabriek draait verder, het is druk op het Ministerie, de kerk bepaalt het centrum, bij de bourgeois wordt het eten opgediend terwijl aan de rand van de stad sukkelaars overleven in koterijen. De  wereld wel stil lijkt te staan in dit gedicht, en onder Franco stond de Spaanse wereld effectief stil onder de kerktoren, maar deze moedige man deelt onverdroten zijn clandestiene pamfletten uit, één per één. Tot in het laatste vers, wanneer een man gekleed in jas en hoed, de betere burger dus, een commissariaat binnenstapt en meldt dat iemand clandestiene pamfletten uitdeelt…

Tunnel 72

De samensteller van deze beknopte anthologie, vertrekt van het standpunt dat Brossa’s gedichten nog immer actueel zijn of als dusdanig mogen worden geïnterpreteerd. We zeggen “mogen”, omdat Brossa zelf aangaf dat de lezer ook een “receptor”, een “ontvanger” is, en dus meebeslist over de betekenis en de draagwijdte van zijn werk. Overigens, laat het gedicht “Revolucionari artista” (1969-1970), daar geen twijfel over bestaan. De “revolutionaire artiest” kan drie kanten op: of hij blijft in de marge zonder effect te ressorteren, of hij wordt gerecupereerd door het kapitalisme, of hij speelt voor stoorzender. Brossa kiest voor het laatste:

“Cal treballar al marge de l’estructura
de la societat i contribuïr a crear
dificultats al sistema”

“Liever werken in de marge van de structuur
van de samenleving en mee  
het systeem in moeilijkheden brengen”.
 

Napalm

Over Brossa’s actuele betekenis, kan weinig twijfel bestaan. In  1972 verschijnt het prozagedicht “Foradada 1972” (Tunnel 1972), waarin de auteur aanklaagt dat  geen enkel systeem willekeurige maatregelen kan uitvaardigen met als excuus de handhaving van de orde, volgens de oneindige spiraalredenering “l’ordre per l’ordre d’un ordre”: de orde handhaven via een order om de orde te handhaven.

Het gedicht “Vietnam” (1969-1970) gaat helemaal niet over Vietnam, maar is opgedragen aan vijf Baskische “guerillers” die op 28 oktober 1969 in Burgos weigerden in het Spaans te getuigen voor de rechtbank. Brossa maakt ook vergelijkingen met Ierland.

We eindigen met het korte prozagedicht “Napalm” (1969-1979):
“Voor wie de macht bezit,
is geweld legaal; zij veroordelen
enkel geweld indien gebruikt
onderaan de ladder”.

Wie zich het brute geweld herinnert waarmee de Spaanse politie op 1 oktober 2017 de Catalaanse burgers afranselde die deelnamen aan het referendum over de onafhankelijkheid, beelden die we wereld rondingen, kan niet anders dan Brossa’s poëzie hoogst toepasselijk vinden voor de wereld van vandaag. En lang niet enkel de Catalaanse wereld.

© Eddy Bonte www.eddybonte.be (redactie 05Oct2019) (ook gepubliceerd in De Groene Belg)
P.S.: De vertalingen zijn van mijn hand en hebben geen enkele literaire pretentie, enkel het oogmerk van de duidelijkheid

REFERENTIES
1) Joan Brossa: “Poemes de combat”, samengesteld door Joan M. Minguet, VIBOP Edicions, 2019.
2) In het Barcelonese Centre Cultural El Born  (www.elbornculturaimemoria.cat), loopt tot 02 februari  2020 de tentoonstelling “Joan Brossa. Poeta de la revolta”.
3)In de lokalen van de Fundació Brossa, carrer La Seca 2, Barcelona, worden continu activiteiten over of omtrent Brossa georganiseerd. (www.fundaciojoanbrossa.cat )