Een bespreking van “Ape and Essence” door Aldous Huxley

Middels een inleiding waarin hij kort en krachtig afrekent met het Hollywood van zijn tijd, het Hollywood van de heksenjacht op links, presenteert Huxley zijn roman “Ape and Essence” uit 1948 als een geweigerd filmscript  van een andere auteur, een document dat toevallig zijn weg kruiste en hij zonder verdere commentaar of redactie uitgaf. Een handige  omweg om ongehinderd kritiek te spuien op de repressie, de censuur en het totalitaire denken in Oost en West, op de twee maatschappelijke paradigma’s die elkaars duivelse kenmerken uitwisselden in plaats van elkaars wijsheid.  

Angry Ape

Huxley steekt van wal met een reeks complexe, deels poëtische en meestal hoogdravende cultuurhistorisch-filosofische beschouwingen, waarvan de hoofdboodschap luidt dat de mens in essentie niet meer is dan een “angry ape”, een boze, agressieve aap. Dat blijkt meteen overduidelijk wanneer de verhaallijn zich ontrolt: we schrijven 20 februari 2108, zowat een eeuw nadat de wereld werd vernietigd door een gecombineerde bacteriologische en nucleaire oorlog. In passende newspeak wordt deze verwoesting als ‘The Thing’ aangeduid. Toch is niet alle menselijk leven uitgeroeid: door hun perifere ligging en ondergeschikt belang, bleven Nieuw-Zeeland en Equatoriaal Afrika gespaard. Sinds het  grootste besmettingsgevaar is geweken, zakken Afrikanen af naar Europa waar ze hun gebruiken en rituelen verder zetten. Zo situeert Huxley de vrouwenbesnijdenis in de ruïnes van het Vatikaan! De camera draait echter definitief richting de andere overblijvers: de Nieuw-Zeelanders. In beeld verschijnt een Nieuw-Zeelandse schoener, de Canterbury, met aan boord de deelnemers van de “Re-Discovery Expedition”, een wetenschappelijke expeditie op zoek naar overlevenden en overblijfselen. Ze naderen Californië ter hoogte van Los Angeles. Een paar wetenschappers zet voet aan wal, maar de botanist Dr. Poole wordt gevangen genomen en naar het hoofdkwartier van de plaatselijke machthebbers overgebracht. In Amerika, is de mensheid dus evenmin totaal uitgeroeid. Maar of dat een goede zaak is?

Boekenverbranding

Door de ogen van Dr. Poole, een gedegen, maar wat saaie wetenschapper die bij zijn moeder inwoont, beschrijft Huxley meedogenloos de catastrofale gevolgen van de bacteriologische en nucleaire conflicten van een eeuw terug. De technologische cultuur van de twintigste eeuw is totaal verwoest, zodat de mens zich behelpt met middelen van millennia terug  -  gelooide dierenhuiden als kledij, bijvoorbeeld. Er heerst permanent honger, want het land is bijna onvruchtbaar, terwijl de meeste planten en dieren nog altijd de gevolgen dragen van vergiftiging en besmetting.  Zoals de overlevende leden van het menselijk ras. Het aantal misvormingen ligt inderdaad zo hoog, dat een aantal afwijkingen wettelijk is toegelaten, zoals vier tepels of zeven vingers. Deze ontwrichte, bijna dierlijke samenleving is strikt georganiseerd en wordt geleid door de clerus van het nieuwe geloof, dat van Belial, de Duivel dus. De strikt hiërarchische en uitsluitend mannelijke clerus, duidelijk een variant van het christendom, oefent terreur en absolute macht uit in naam van de Democratie en het Proletariaat  - meteen een striemend commentaar van Huxley op de regimes en culturen van Oost en West. Alles aan deze samenleving ademt de wreedheid, het absolutisme en het totalitarisme uit dat de wereld twee keer in een brandhaard veranderde in een paar decennia tijd – te weten dat de eerste en de tweede wereldoorlog.
De uitroeiing van andermans gedachten middels boekenverbranding, bijvoorbeeld. Een continu gebrek aan brandstof maakt dat hele bibliotheken worden verbrand om de broodovens draaiende te houden. Fressen oder Moral? De keuze is gauw gemaakt als je sterft van de honger. Terwijl de ongeletterde massa van elke kennis verstoken blijft, hebben de leiders een collectie van een paar duizend essentiële titels aangelegd. Zij zijn perfect op de hoogte van de kennis die zij anderen onthouden, de cultuur en wetenschap van vóór The Thing – nadien werd immers noch cultuur, noch wetenschap geproduceerd.

Natuurlijke Orde

De leiders van dit terreurbewind, kunnen rekenen op kleren, drank, voedsel en kennis, maar betalen ook een prijs: castratie. Dat heeft zo zijn redenen: de machthebbers verbieden de menselijke verlangens, vrij seksueel verkeer voorop. Vrouwen worden beschouwd als de schoot van alle onreinheid: zij baren immers al een eeuw lang misvormde baby’s, monsters, en elk monster is een werkkracht te weinig. Alle vrouwen dragen een lap met ‘No’ op elk van hun borsten en billen. ‘No’ is het enige wat de massa kan ‘lezen’.
Het gruwelijkste element van deze samenleving, is de moraal. Hier wordt de Duivel aanbeden, want enkel de macht van de Duivel, Belial genaamd, verklaart waarom de mens zichzelf in het ongeluk stort, zichzelf en zijn omgeving vernietigt door zijn geloof in de Vooruitgang en Nationalisme. Hier staat ‘Nationalisme’, met hoofdletter, voor elke vorm van fanatisme en dogmatiek, inclusief die der godsdiensten. Z.E. de Aartsvicaris van Belial, Heer der Aarde, Primaat van Californië, Dienaar van het Proletariaat en Bisschop van Hollywood, legt de lezer uit hoe de mens inging tegen de natuurlijke orde en zo zijn ondergang schiep. In feite lezen we hier de mening van Huxley, die in 1948 al waarschuwde voor de rampzalige ecologische gevolgen van de moderne tijden (die hij laat samenvallen met de doorbraak van de industrialisering), zoals overbevolking, erosie, gerooide bossen en wassende woestijnen.  

Straf

Dat de mens nu zo moet leven, is zijn straf. Niet de straf van god die de mens uit het Paradijs verdreef, maar de straf van Belial de duivel. De mens moet er op tijd en stond aan worden herinnerd dat hij in staat van straf leeft en dat hij daarom… nogmaals wordt gestraft. Vreemd? Niet echt, het verschilt niet van de christen mens die uit straf als zondaar wordt geboren en juist daarom moet boeten.
Maar als de duivel de ellende tot het uiterste doortrekt, waarom hem dan blijvend aanbidden? De verklaring van de Aartsvicaris is van een ontstellende eenvoud: “To put off the horror of the inevitable, if only for a few minutes”. In het licht van de wreedaardigheden der wereldgeschiedenis, noemt de Aartsvicaris de eredienst van Belial “rational and realistic”.

Sociale solidariteit

Niettemin stelt dit totalitair regiem van alles in het werk om de mensheid in leven te houden. De gevangen Dr. Poole, een plantendeskundige, wordt naar een oud laboratorium afgevoerd met het bevel de voedselproductie drastisch op te krikken. Ondertussen wordt gepoogd het aantal misvormde baby’s in te dijken door de jaarlijkse Zuivering van het Ras-ritueel. Op Belial Eve worden alle kinderen met buitenwettelijke misvormingen in het publiek en voor de ogen van hun “onreine” moeders afgeslacht. Daarna kan de cyclus van het leven opnieuw beginnen: op Belial Day zelf begint de jaarlijkse periode van precies twee weken waarin iedereen met iedereen in het openbaar copuleert. De heersers kijken walgend toe op zoveel onreinheid. Zelf zijn zij eunuchen. Wie tot de clerus wil behoren, dient aan de seksuele drift te verzaken en wordt dus gecastreerd. Naar aloud gebruik, nemen de heersers afstand van het volk dat zij pretenderen te leiden.
Na die twee promiscue weken, worden opnieuw de schorten met ‘No’ uitgedeeld en herneemt de dictatuur zijn gewone gang. Maar waarom aanvaarden mensen een dictatuur? Omdat een dictatuur zich voordoet als “sociale solidariteit”. En die “solidariteit” kan je enkel in stand houden als een externe vijand of een onderdrukte minderheid voorhanden is, zoals de joden onder Hitler, het Communisme in de VS van het interbellum of de ketters bij de christenen. De geïsoleerde groep overlevenden van ‘Ape and Essence’ kent geen externe vijanden, maar wel een onderdrukte minderheid: The Hots, die menselijke verlangens, inzonderheid seks, niet onderdrukt wil zien. Een onderdrukte minderheid die door de machthebbers in stand wordt gehouden. Het cynisme van de macht is bekend: Z.E. de Aartsvicaris laat een kleine gemeenschap Hots bestaan. Zo is de macht verzekerd van een vijandbeeld en krijgt elkeen zogezegd de kans om anders te zijn.  

Engel of Duivel?

Bij nader inzien, doen bacteriologische  en nucleaire oorlogen er niet echt toe. Huxley stipt aan hoe terreur en angst alleen al een samenleving kunnen ontwrichten en van alle menselijkheid ontdoen. In ‘Ape and Essence’: nadat de angst voor een conflict ten top was gedreven, ontvluchtten de New Yorkers hun stad. Ze vertrappelden elkaar, brachten elkaar om in de strijd om de eenvoudigste middelen van bestaan en werden uiteindelijk door angstige plattelandbewoners afgeknald of door ordestrijdkrachten ingerekend. De samenleving had alle menselijkheid verloren nog vooraleer de vijand één schot had gelost.

Serveert  Huxley enkel kommer en kwel? Nee. De mens die aan de lokroep van Belial toegaf door zich als Veroveraar van de Natuur te gedragen en aldus zichzelf en alle redelijkheid uit het oog te verliezen (de “Ape” uit de titel, kan ook opteren voor de “Essence”, dat zijn “the fruits of the spirit”: Love, Joy and Peace.  Zelf betoonde Huxley steeds meer interesse voor innerlijke verlichting, ook met de hulp van substanties als mescaline (“The Doors of Perception” is  de neerslag van zijn geëxperimenteer met mescaline).
Het verhaal eindigt ook hoopvol: Dr. Poole ontsnapt, maar poogt niet terug te keren naar zijn collega’s-wetenschappers op de ‘Canterbury’. De mens is tot positieve keuzes in staat en Dr. Poole opteert voor de “Essence”.  Met Loola, een overlevende met wie hij heimelijk al een stel vormde, trekt hij naar de nederzetting van The Hots. Daar is de “Essence” niet aan banden gelegd.

Minder gebald en minder uitgepuurd dan “Brave New World” en bovendien geladen met een diepe verontwaardiging, leest “Ape and Essence” trager en stroever en vraagt eigenlijk om een tweede lectuur. Hoe dan ook: vooral via symboliek, verwijzingen en pastiche, bevat deze minder bekende roman veel meer parallellen met Huxleys wereld uit 1948 in het algemeen en de westerse geschiedenis in het bijzonder dan ik kon aangeven, maar zonder enige twijfel ook met de wereld en de toestand va nu.

© Eddy Bonte (redactie 04 januari 2017, website 06 oktober 2017). 
Eerste publicatie in De Groene Belg 1258, Onafhankelijk Belgisch e-zine – 6/01/2017

Aldous Huxley: “Ape and Essence”, Harper, augustus 1948. Geconsulteerde uitgaven: Bantam, 2nd printing, July 1958; Vintage, 2005.

Het gevonden script: Amerika en censuur

Huxley doet het voorkomen alsof hij ‘Ape and Essence’ niet zelf heeft geschreven en daar had hij een hele goede reden toe: deze roman werd in 1947 geschreven en verscheen het jaar erna, toen in Hollywood de jacht op “un-American” filmsterren, producers, regisseurs en scenaristen werd geopend.
Zijn roman opent effectief in de Hollywood-studio’s, waar we kennismaken met de ik-persoon, zijn vriend-scenarioschrijver Bob Briggs en de genadeloze producer Lou Lublin. Terwijl ze naar buiten wandelen, passeert een overvolle vrachtwagen die geweigerde en afgevoerde scripts naar de verbrandingsoven voert. Bij een manoeuvre verliest hij een deel van zijn lading. De ik-persoon en Briggs rapen enkele bundels op en raken geïntrigeerd door een kaft met de titel ‘Ape and Essence’. Ze besluiten de auteur, ene William Tallis, op te zoeken. Blijkt dat de man net overleden is, zodat de ik-persoon dan maar besluit de tekst uit te geven zoals hij hem heeft gevonden… Waarna ‘Ape and Essence’ dus echt begint. Er zit echter een addertje onder het gras: ondanks zijn literaire roem, lukte het Huxley niet in Hollywood een carrière als scenarioschrijver uit te bouwen. Eén reden ligt ongetwijfeld bij Huxleys weinig orthodoxe kijk op de mens en de wereld. Wanneer scenarioschrijver Briggs bij producer Lou Lublin (die zoals veel Hollywoodbonzen een joodse naam draagt…) blijft aandringen op loonsverhoging, waarschuwt deze laatste voor een “un-American” houding. Het “House Committee on Un-American Activities (HUAC)” legde een  zwarte lijst aan van “un-American” (lees: linkse) acteurs, scenaristen, producers etc. uit de filmwereld.  Een aantal moedigen, bijgenaamd “The Hollywood Ten” verzette zich tegen de praktijken van het Committee. Ze werden veroordeeld en opgesloten.
Dit boek kan dus meteen worden gelezen als een aanklacht tegen de censuur, de repressie, de broodroof en het totalitaire denken die hij persoonlijk aanschouwde in de VS, zoals zijn “Brave New World” (1932) in wezen bedoeld was als kritiek op de toenmalige samenleving in Groot-Brittannië en bij uitbreiding in Europa  - een beetje zoals ‘Modern Times’ van Chaplin (première in 1936), die overigens een van de bekendste slachtoffers van de “un-American” heksenjacht zou worden. 
Aangezien Huxley een tijd voor Hollywood werkte, is het niet vergezocht om ‘Ape and Essence’ te beschouwen als een zogenaamd geweigerd script van Huxley zelf.

© Eddy Bonte (redactie 04 januari 2017, website 06 oktober 2017)
Eerste publicatie in De Groene Belg 1258, Onafhankelijk Belgisch e-zine – 6/01/2017