HOE CATALONIE DE MUILBAND OMDOEN?
 

Nu  een nieuwe Catalaanse regering is aangetreden, vervalt automatisch het artikel 155 dat de autonomie van Catalonië fel inperkte. Of beter: nu de Catalaanse president Quim Torra een regering heeft samengesteld die de goedkeuring van Madrid wegdraagt, dit wil zeggen zonder Consellers (ministers) die in ballingschap leven of in de gevangenis verblijven.  

Een toegeving van formaat, want de vermaledijde politici zijn niet veroordeeld en beschikken in principe nog altijd over hun rechten. De intrekking van “de 155” betekent absoluut niet dat Catalonië zijn gang kan gaan. Zodra deze regering in de voetsporen treedt van de vorige – die van Carles Puigdemont – wordt Artikel 155 opnieuw geactiveerd, zo heeft Madrid duidelijk laten verstaan. Madrid zijnde de sociaaldemocraten (PSOE), de conservatieven (Partido Popular) en Ciudadans – dat zijn de neoliberalen die zich onlangs opwierpen als zegelbewaarder het unitaire Spanje.  Drie problemen dienen zich direct aan.

Dezelfde weg
Vooreerst: de regering onder leiding van Quim Torra kan moeilijk anders dan zich baseren op die van Puigdemont. Nadat de indepentistas  twee opeenvolgende keren een parlementaire meerderheid  in de wacht sleepten -  het Catalaanse referendum van oktober en de nationale verkiezingen van december – werden geen nieuwe verkiezingen of referenda gehouden. Het mandaat dat de indepentistas verkregen, blijft dus ongewijzigd. Men kan lang discussiëren over het nut en de relevantie van unilaterale onafhankelijkheid op basis van een smalle meerderheid, maar een ander programma  staat niet in de schappen.
Wellicht zal Quim Torra daar de eerste paar weken niet moeilijk over doen en prioritair herstellen wat de voorbije maanden in het gedrang kwam – onder meer door de beperkingen van de 155. De politici en de leiders van culturele organisaties uit de cel proberen krijgen, bijvoorbeeld.

Zonder geld
Inderdaad onder meer. En dat is punt twee: de Generalitat, dat is de Catalaanse overheid, is al een paar jaar de controle over haar financiën kwijt is. Die maatregel dateert van vóór de toepassing van artikel 155 als reactie op Puigdemont. Diens voorganger, Artur Mas, heeft namelijk ook al een referendum over onafhankelijkheid georganiseerd (onder druk van Madrid liet hij de oorspronkelijke idee van verkiezingen vallen) – dat door de indepentistas met voorsprong werd gewonnen. Ook dat referendum was al een stap te ver voor Madrid, die de uitgaven – personeel, computers, schoollokalen - als illegaal beschouwde. President Mas werd prompt misbruik van overheidsgeld (“malversió”) verweten en voor de rechter gedaagd. Sindsdien, we spreken november 2015, worden alle financiële verrichtingen van de Catalaanse overheid door Madrid gescreend, op maandelijkse tot op wekelijkse basis. De  software bevat een alarmknop, voor het geval een of ander verdacht of “illegaal” zou lijken. De Catalaanse overheid betaalt dus zelf niets uit en kan evenmin leningen aangaan. Ook de Catalaanse begroting wordt in Madrid geregeld. Een heleboel projecten, vooral van sociale en culturele aard, komt daardoor in het gedrang. Madrid heeft duidelijk laten verstaan dat deze controle niet wordt opgeheven, ook al wordt de 155 ingetrokken. Het getuigt van wantrouwen, maar bewijst vooral dat ze in Spanje nog altijd niet goed begrijpen waartoe de wet eigenlijk dient. De wet dient niet om “preventief” te worden ingezet, aangezien dan per definitie niets strafbaars heeft plaatsgevonden. Regimes die wetten activeren  opdat de burger die niet zou overtreden, of beter omdat de burger ervan verdacht wordt zijn tegenstem te zullen laten horen, noemen we dictaturen.

Gevaarlijke TV

Drie: Madrid heeft de voorbije maanden alles in het werk gesteld om de Catalaanse politieke en culturele macht te breken en er is geen enkele reden om aan te nemen dat de drie genoemde partijen een andere koers zullen varen – hoe de politieke crisis in Madrid ook moge uitdraaien. Duidelijk is alvast dat een heringevoerd artikel 155 breder zal worden toegepast. Quim Torra was amper verkozen toen de Partido Popular van de Spaanse premier Mariano Rajoy, de sociaaldemocraten van Pedro Sánchez en de liberalen van Albert Rivera  verklaarden dat het beruchte artikel zo nodig (“si necesario”) opnieuw zal worden geactiveerd – en in dat geval uitgebreid. De Catalaanse overheidszender TV3 én andere overheidsmedia, zoals Catalunya Radio, zouden ook onder de beperking van de autonomie vallen. In klare taal: de Catalaanse overheidsmedia zullen door Madrid worden gecensureerd, want  zij voeren “promociones de actividades illegales” [1]. Ondertussen heeft een vergelijkende enquête aangetoond dat TV3 minder zendtijd geeft aan de “separatisten” dan aan de tegenstanders ervan. Dat zal Madrid echter niet deren, want de centrale regering jongleert met termen die juridisch niets betekenen, maar wel totale willekeur toelaten: bijvoorbeeld “si necesario”. Hetzelfde geldt voor “illegale activiteiten”. Alleen in Spanje vindt men hooggeplaatste rechters en grondwetspecialisten die werkelijk menen dat Puigdemont e consorten “rebellie” kan worden aangewreven, een begrip dat ernstig geweld veronderstelt. De rest van Europa lacht daarmee en dus was het pleitten het Duitse en Belgische gerecht de Catalaanse bannelingen van die beschuldiging vrij. Repressief en militaristisch denken is in Spanje, helaas, nog altijd een normaal verschijnsel.
Het hoef niet eens over media te gaan. Veel Catalaanse steden en dorpen hangen overal gele linten uit als teken van solidariteit met de “presos polítics”, de politieke gevangenen. Vorige week, verschenen er ook gele kruizen op de toeristische stranden van Catalonië. Op het strand van Canet de Mar, niet zo ver van Barcelona, kwam een groepje rechtse extremisten gewelddadig tussen, het perfecte alibi om hiervan een nationale kwestie te maken die, u raadt het, onder artikel 155 zou vallen. En natuurlijk toonden de Catalaanse toeristische sector zich van zijn smalste kant: het toerisme zou eens moeten teruglopen! Plots ontdekken de Spanjaarden de openbare ruimte en die zou dus “neutraal” moeten zijn. Daarover meer in een volgende bijdrage.

Indoctrinatie
Als een mens toch bezig is: de drie genoemde partijen lieten onlangs vallen dat ze – enkel “si necesario” natuurlijk - ook het onderwijs aan de Catalaanse bevoegdheid zouden onttrekken. Het verwondert niet echt, want sinds kort voert met name de Partido Popular campagne tegen de “indoctrinatie” op Catalaanse scholen. Leraren aanklagen kan digitaal en… anoniem. Zonder eerst de leraren of de directies te kennen, startte het Ministerie van Onderwijs een onderzoek en maakte doodleuk de namen bekend van de scholen die hun leerlingen zouden “indoctrineren”. Zo loopt nu een gerechtelijk onderzoek tegen leraren van het Institut de Palau in Sant Andreu de la Barca, die discriminerend zouden zijn opgetreden tegen kinderen wier ouders bij de Guárdia Civil werken, dat is de oproerpolitie die vorig jaar danig tekeerging in de Catalaanse stemlokalen dat de helft van de wereld schande riep. Enkele leraren mogen het aan de rechter gaan uitleggen, ook al hebben de collega’s en de ouders massaal de aanklacht ontkend [2]. Een gebeurtenis die de wereldpers haalt, mag blijkbaar niet kritisch op school worden besproken. Het verwondert allemaal niet, want vorig jaar al waren  officieel erkende Catalaanse schoolboeken het onderwerp van een aanklacht van “indoctrinatie” – zonder gevolg.

Politieke politie
Aangezien Rajoy ten alle prijze het Catalaanse referendum van oktober wilde vermijden, liet hij duizenden agenten van de Policia Nacional en de Guárdia Civil aanrukken om de stembusgang onmogelijk te maken. Grote aantallen lagen voor de kust, als bereidden ze een invasie voor. Iedereen herinnert zich dat met name de Guárdia Civil – de oproerpolitie -  burgers jong en oud uit de stemlokalen schopte en klopte. De Mossos d’Esquadra, dat is de Catalaanse politie, hield zich redelijk gedeisd en kwam in geen geval agressief tussen. Dat zijn ze in Madrid niet vergeten. De korpschef  van de Mossos werd naderhand ontslagen, want hij verklaarde openlijk dat zijn politiemacht ten dienste staat van de Catalaanse burger. De top van de Mossos, inclusief een secretaris-generaal van het Catalaanse ministerie van Binnenlandse Zaken, werd op 23 mei naar de rechter verwezen. De aanklachten zijn niet mis: naast het ondertussen bekende “sedición” (opruiing, muiterij), een zachte versie van “rebelión”, worden ze er ook van beticht tot een “misdadige organisatie” te behoren. Herlees dat misschien een keer, want het valt effectief amper te bevatten. Redenering: door de stemming niet te obstrueren, werkten de Mossos mee aan het “strategisch plan naar de onafhankelijkheid”. Onafhankelijkheid van Catalonië nastreven is, dat beseft u al, illegaal. Korpschef Trapero wordt zelfs twee keer “sedición” aangewreven, voor niet-obstructie op twee verschillende data. Juridische onzin, maar in Spanje draait men zijn handen niet om voor kromme rechtspraak. We kunnen ons dus het optreden van de nationale oproerpolitie Guárdia Civil bij eerstvolgende manifestaties perfect voorstellen. Anders kan ook: het vigerende cynisme kennende, zal de nieuwe korpschef van de Mossos bij volgende uitingen van massale illegaliteit, worden opgedragen om manu militari op te treden of eieren voor zijn geld te kiezen. Voor alle duidelijkheid: de Catalaanse Mossos zijn anders geen doetjes, je mag ze best vergelijken met onze Rijkswacht van vroeger.

Trefwoord 1: illegaal
Eén kernwoord in deze discussie is “illegaal”. Maar wat is illegaal? De Belgische justitie houdt daar duidelijk een andere mening op na dan de Spaanse. Volgens Madrid is illegaal: zich in dezelfde auto als Puigdemont bevinden toen die aan de Duits-Deense grens werd gearresteerd, want de medereizigers mochten het ook aan de rechter gaan uitleggen. Illegaal is ook een overheidszender, in casu TV3, die de bannelingen en – via via - de gevangenen aan het woord laat. Ach. Toen de Partido Popular voor enkele jaren nog de plak zwaaide in Valencia, haalde ze daar de Catalaanse overheidszender TV3 van de kabel! Illegaal is zeker ook bannelingen en gevangenen opnemen in een regering. De betrokken politici zijn van mening dat ze nog altijd over al hun burgerrechten beschikken en dus ook als “conseller” (in Catalonië het equivalent van minister) kunnen zetelen. Terecht, want hun opsluiting is voorwaardelijk. Al duurt die bij sommigen al zeven maanden. Rajoy voerde aan dat zo’n regering “niet leefbaar” was, weer zo’n term die bestuurlijk of juridisch nergens op slaat. De rechter wond er minder doekjes om: hij achtte de kans groot dat ze op de vlucht sloegen en… in illegale praktijken zouden hervallen. Het gebruikte werkwoord was“delinquir”, d.w.z. delinquentie bedrijven.

Trefwoord 2: rechtsstaat
Een ander trefwoord in de discussie is “de rechtsstaat”. Taalkundigen zouden eens de contextuele frequentie in de Spaanse pers van de voorbije twee, drie jaar moeten nagaan. Alle acties tegen Catalonië worden gevoerd in naam van de rechtsstaat. Madrid is erin geslaagd om de politiek en het beleid te vernauwen tot, ja, te vervangen door het begrip “rechtsstaat”. Oppositie, alternatieven of afwijkingen behoren niet tot het politieke debat, de vrije meningsuiting, het recht op afwijking of de diversiteit van waardeschalen, zij behoren uitsluitend tot het wetboek. Een uitspraak of een daad die niet overeenstemt met het officiële discours, is derhalve in de eerste plaats altijd potentieel strafbaar. Rajoy en zijn juridische instanties stellen daarom ook de wet als onveranderlijk voor, als gegeven. Derhalve hoeft er niet te worden gedebatteerd, enkel afgewogen of er al dan niet wordt gestraft. Zeven maanden zitten sommige politici en voorzitters van culturele middenveldorganisaties al in de gevangenis. Zonder te zijn veroordeeld. Hun schuld staat echter vast, aangezien ze afweken van de onveranderlijke principes van “de rechtsstaat”. Het tekent Spanje ten voeten uit: de wet inroepen om het beleid te schragen.

Allemaal normaal
Ondertussen vond de vertegenwoordiger van de Spaanse regering in Catalonië, Enric Millo, het op 20 mei nodig om het 174ste verjaardagsfeest van de Guárdia Civil bij te wonen, terwijl leraren van “indoctrinatie” worden beschuldigd omdat ze het schandalige optreden van de Guárdia Civil  in de klas bespraken.
Wat Madrid en de Spaanse regering doen, is natuurlijk allemaal vanzelfsprekend. Zo het voorstel van de partij Ciudadans dat Catalaanse ambtenaren enkel Spaans hoeven te kennen en geen Catalaans! De Ciudadans hebben nu zelfs een platform voor “Spaans burgerschap” gecreëerd. Opdat, aldus voorzitter Rivera, geen enkele Spanjaard zich nog zou hoeven te schamen om met zijn vlag te zwaaien of Spaans te spreken. Dat is geen demagogie, dat is een leugen. In Catalonië heeft elke Spaanstalige het recht om door de overheid in het Spaans te worden bediend. Zo wordt ook even vergeten dat in Valencia, de Balearen, Galicië en Baskenland ook nog iets anders wordt gesproken dan Spaans.
Geen gedoe dus wanneer de Catalaanse voorzitster van de Ciudadans in het Catalaanse parlement voor de zoveelste keer het woord neemt in het Spaans. Ook de Catalaanse Partido Popular-voorzitter doet dat graag.
PSOE-voorzitter Sánchez meende zich progressief te kunnen profileren met het voorstel om de aanklacht “rebellie”, die o.a. tegen Puigdemont wordt gebruikt,  te actualiseren, ja, aan te passen aan “het Spanje van de XXIste eeuw” [3]. Even herlezen: “rebellie” wordt niet afgeschaft, maar aangepast. “Aan het Spanje van de XXIste eeuw”! Freudiaans interessant: het voorstel verraadt de diepzeeverankering van het militaristisch, autoritair en repressief denken in Spanje.

Uitsmijter
Een uitsmijter? OK, een uitsmijter. In Spanje bestaan nog altijd heel wat scholen, meestal religieuze (om niet te zeggen katholieke), waar jongens en meisjes apart les krijgen. Helder verlichte Spanjaarden vroegen zich af of zoiets niet strijdig is met de wet op de gelijkheid, zeker in deze gendergevoelige tijden en te meer daar die instellingen door de overheid worden gesubsidieerd. De overheid dient immers de gelijkheid onder de burgers te verzekeren. Wel, het  Grondwettelijk Hof is van oordeel dat deze scholen best overheidsgeld mogen ontvangen voor gescheiden onderwijs, aangezien segregatie van jongens en meisjes… niet (!) in strijd is met het principe van de gelijkheid. Hoezo? Zo: volgens het grondwettelijk Hof is er met “separados pero iguales” (gescheiden, maar gelijk) niets fout. Dat is, zo merkt de journalist op, precies het argument dat in 1896 in de VSA werd gebruikt om de segregatie van blank en zwart te vergoelijken [4].

Uitsmijter 2
Terwijl we toch bezig zijn. Je zou denken dat die andere Spaanse onafhankelijkheidsstrijders, de Basken, de Catalanen een hart onder de riem zouden steken – maar in Euskadi bleef het lang stil. Tot voort kort: de Baskische nationalistische partij PNV, met vijf parlementsleden in Madrid, dreigde ermee de Spaanse begroting niet goed te keuren zolang de 155 van kracht bleef. Daarna klonk het dat ze hun beslissing tot het laatste moment in beraad zouden houden. Spannend toch, die politiek? De dag zelf, keerden de Basken hun kar en redden de Spaanse begroting en Rajoy. De ruil wordt uitgedrukt in euro’s, zodat de Baskische nationalisten met een leuk pakketje sociale verworvenheden naar huis keerden. Volgens de PNV zou hun houding, die getuigt van “verantwoordelijkheid”, bijdragen tot een “solución dialogada” (een oplossing via dialoog) voor Catalonië.

 

© Eddy Bonte Eerste publicatie in De Groene Belg nr. 1516 van 31 mei 2018 (redactie 17 juli 2018)

NOTEN
[1] Minister Cristóbal Montoro, in: El Païs, 17 mei 2018, p. 17 .
[2[ Zie onder andere het dossier in: Ara, 8 mei 2018.
[3] Pedro Sánchez, in: Ara, 17 mei 2018, p. 6.  
[4] Gabriela Cañas: “Segregar en las aulas no es educar en igualdad”, in: El Païs, 17 mei 2018, p. 12
Bronnen van dit artikel zijn: TV3,  Catalunya Radio en de dagbladen El Païs, El Periódico, Ara en El Punt Avui.