Nog even en ook de Chinezen zelf zetten Mao Ze Dong bij het grof huisvuil. Ligt al een tijd in de prullenmand: de Culturele Revolutie, die door Mao werd ingeluid. Die beweging staat nochtans voor een sluitstuk van de recente Chinese geschiedenis, een onderdeel van de wereldgeschiedenis en een cruciale periode in de historiek van Links. De geschiedenis herschrijven middels zelfvernietiging en zelfverloochening, blijft helaas een populaire sport ter linkerzijde. 

50ste verjaardag

Vijf na afloop ervan, In 1981 al, werd de Culturele Revolutie door de Partij bestempeld als een vergissing. Op maandag 16 mei 2016, zweeg die Partij dan ook in alle talen over de 50ste verjaardag van de unieke beweging die door Mao Ze Dong en zijn getrouwen in 1966 op gang werd getrokken en zo’n tien jaar zou duren. De Chinese muurkranten, het Rode Boek en de Rode Gardes, haalden het wereldnieuws. Mao werd bij populair bij de linkse Westerse jeugd. Zijn Rode Boekje werd een succesnummer en inspireerde tot een Westerse varianten, waaronder het beruchte Rode Boekje van de Scholier. Een paar uitingen van de Culturele Revolutie, met name de methode van kritiek & zelfkritiek en de muurkranten, vonden overal ingang waar de gevestigde orde onder vuur lag.

De gevestigde orde in het Westen uitte natuurlijk felle kritiek op die beweging: niet zozeer omdat China dooreen werd geschud, maar vanwege de repercussie alhier. Het Rode Boekje van De Scholier, werd op de meeste scholen verboden en derhalve met nog meer succes stiekem verdeeld. Tot ontzetting van het establishment, ontstonden partijtjes en jeugdorganisaties die zich op het Chinese model beriepen en door onze pers “Peking-gezind” werden genoemd, ter onderscheiding van de evenzeer verachte, maar alvast gekende, officiële en derhalve controleerbare “Moskou-gezinde” tegenhangers. Aan die kritiek werd door de linkse Westerse jeugd weinig aandacht geschonken, ook niet toen de schrijver Simon Leys de Culturele Revolutie de grond in boorde.  [1]

Zelfkritiek en muurkranten

Integendeel:  de jeugdige bestrijders van de gevestigde orde alhier zagen in de Culturele Revolutie  een kritisch draaiboek, een handleiding voor alternatieve scenario’s. 
De dialectische methodiek van kritiek en zelfkritiek was niet enkel geschikt voor intern gebruik teneinde de revolutionaire doelstellingen in al die beginnende groeperingen, partijtjes en bewegingen scherp te stellen, het bleek ook een efficiënt middel om het Establishment en het Gezag, leraren en ouders incluis, het vuur aan de schenen te leggen en op het appél te roepen. Elke officiële overtuiging, elk gezagsargument was vatbaar voor kritiek. Wie een overtuiging of standpunt te verkondigen had, was vanzelf aan de dialectiek van kritiek en zelfkritiek onderhevig. 
Daarenboven, werden de muurkranten door onze jeugdige revolutionairen gebruikt als een eenvoudig en efficiënt alternatief medium om de gedachten de vrije loop te laten: goedkoop, mobiel,  openbaar, voor iedereen toegankelijk. Democratischer kon moeilijk. Niemand kon een ander beletten wat dan ook mee te delen – overigens de ware betekenis van de vaak fout begrepen slogan ‘Het is verboden te verbieden’. De waarheid was niet langer één en zeker niet langer voorbehouden aan één groep - het gezag. De waarheid was pluriform en verscheen voor ieders ogen op straat, een impliciet verzoek aan iedereen om iets persoonlijks en creatiefs toe te voegen. 
In die context, fungeerde Het Rode Boekje van de Scholier als een soort handleiding om het autoritaire onderwijs aan de klagen en inspraak te eisen.

Genoeg revolutie!

Zoals gezegd, verliep de vijftigste verjaardag van de start van de Culturele Revolutie op maandag 16 in China in alle stilte. Stilte is in China veelbetekenend.  Het dagblad van de KP, wachtte dan ook tot de dag nadien – ook veelbetekenend – om het volk eraan te herinneren dat a) de Culturele Revolutie een grote vergissing was en b) zoiets zich niet meer zou voordoen. De Partij zet zichzelf uit de wind en de Grote Roerganger wordt alsnog niet compleet verguisd: het officiële medium weet namelijk dat het initiatief van Mao werd… misbruikt door reactionairen! De Chinezen moeten zich achter de partij en de voorzitter scharen en naar de toekomst kijken om hun dromen waar te maken, zo vervolgt de krant. Welke dromen, staat er niet bij. Ook The Global Times, een aflegger van de partijkrant, geeft duidelijk mee dat er geen Culturele Revolutie meer komt [2]. 
De Chinezen hebben zich de Westerse kritiek op de recente Chinese geschiedenis eigen gemaakt en willen van geen revoluties meer weten. Dat hoeft natuurlijk niet te verwonderen wanneer men zich het kapitalistische Westen zélf eigen heeft gemaakt. Dat Mao nog niet helemaal is begraven, dankt hij ten dele aan zijn veelzijdigheid: hij is een erkend dichter die ook essays over kunst en literatuur publiceerde. Bovenal echter, symboliseert Mao de nationalistische strijd die het land bevrijdde van het juk van de Japanse bezetter en aldus de Volksrepubliek, de heerschappij van de Partij en al haar moderne verwezenlijkingen mogelijk maakte. Zijn uiteindelijke liquidatie zal veel demagogische souplesse vergen, vooral omdat de partij moeilijk haar ex-voorzitter opzij kan schuiven zonder zichzelf schade toe te brengen.

Het eeuwige rijk

Echter: in een land dat resoluut gekozen heeft voor productivisme, communisme inwisselde voor consumentisme en wereldwijd meespeelt met het kapitalisme, kan geen plaats, tijd en aandacht worden geschonken aan reflectie of filosofie, laat staan aan kritiek & zelfkritiek, muurkranten of rode boekjes. In deze politiek correcte maar economisch onstabiele tijden, staat het overigens niet slecht om het Westen een snoepje toe te stoppen. Paris vaut bien une messe. De internationale handel ook. Wat is nu een negatieve verklaring over de Culturele Revolutie als de Westerse CEO’s , die zich graag vermommen als mensenrechtenactivist, van de weeromstuit niet te moeilijk doen over dissidentie, censuur, de doodstraf en een verbande artiest hier en daar? 
Indertijd begreep bij mijn weten slechts één man waar het China ten gronde en op lange termijn om te doen was: de schrijver en politicus Alain Peyrefitte.  Zijn “Quand la Chine s’éveillera… le monde tremblera“ [3] verkocht wel goed, maar maakte blijkbaar geen deel uit van de geostrategische oefeningen die in presidentiële paleizen en ambassades worden gehouden. Hij was een gaullistisch politicus, dus van rechtse signatuur en derhalve te mijden lectuur voor de linkse lezer. Peyrefitte zag, heel terecht, meer Rijk en Beschaving dan een ideologie. Een machtig land dat een paar eeuwen had gedommeld, niet meer dan een kort oponthoud in het licht zijn geschiedenis van vele duizenden jaren, en nu weer was ontwaakt om zijn werk verder te zetten.

Conclusie contra de cynici

Moeten wij daarom de cynici van de macht in Oost en West volgen? Moet daarom alles weg? Moeten we nu echt geloven dat Napoleon, Louis XIV, het Rijk van Karel de Grote e tutti quanti ons tot voorbeeld dienen te strekken en dat Culturele Revolutie niets te betekenen heeft? Zoals we ook moeten geloven dat alle andere omwentelingen vergissingen waren, een soort haperingen waarna de “normale” samenleving zijn gekende gang herneemt? Dat type fatalisme? De Commune, Weimar, de Oktoberrevolutie, de Spaanse Republiek, Cuba, de Sandinisten – niet meer dan de machinist die zich van wissel vergist? Het Oeps-gevoel?

Me dunkt van niet. De Culturele Revolutie heeft in het Westen processen op gang gebracht die mede aan de basis lagen van inspraak, democratisering, pluralisme en de invraagstelling van Macht, Orde, Gezag en het Grote Gelijk. Meer moet dat niet zijn.

(En trouwens: zegt de Partij niet zelf dat het eigenlijk de schuld is van de “reactionairen”… ?)

Eddy Bonte

NOTEN  

[1] De Belgische katholieke schrijver en sinoloog Simon Leys (ps. Pierre Ryckmans) ontpopte zich op jonge leeftijd tot een sympathisant en later tot een verwoed tegenstander van Mao’s China. “Les habits neufs du président Mao: chronique de la ‘Révolution culturelle’"(Paris: Champs libre, 1971), is het eerste van drie boeken waarin hij de Culturele Revolutie met de grond gelijk maakt.   
[2] M. Vidal Liy: “La prensa China rompe el silencio sobre la Revolución Cultural”, in: El País, 18/05/2016, p. 10 
[3] Het boek verscheen in 1973, maar is gebaseerd op een officieel rapport dat Peyrefitte schreef n.a.v. een reis door China in 1971, toen de Culturele Revolutie nog volop woedde. De titel van het boek, zou een uitspraak zijn van Napoleon.

Tekst © Eddy Bonte redactie 26mei2016 Eerste publicatie in De Groene Belg

AANBEVOLEN LECTUUR
Max Elbaum:  Revolution in the Air. SIxties Radicals turn to Lenin, Mao and Che (London: Verso, 2006).